|
Geïnspireerd door Roosevelt’s ‘New Deal’ heeft Barack
Obama de onmogelijke taak op zich genomen om middels een
grootschalig herstelprogramma de economische meltdown
te neutraliseren, de economie nieuw leven in te blazen
en een nieuwe gezonde basis mee te geven. Of Obama in
deze opzet zal slagen, laat zich nauwelijks raden. De
ontwikkelingen zijn onstuitbaar!
Tot dus ver wijken Obama’s
programmapunten nog niet wezenlijk af van die van zijn
voorganger Bush. Roosevelt bevond zich in 1933 in
soortgelijke omstandigheden en koos destijds voor een
dergelijk scenario, ingegeven door John Maynard Keynes
die meende de depressie te kunnen bestrijden door de
supply side middels sterk verhoogde uitgaven te
stimuleren en de vraaguitval te stoppen.
De panacee van
stimuleren
Met de goedkeuring van
FDR’s New Deal (bankhervormingen, noodhulp, industriële
hulpprogramma’s, banen-, landbouwprogramma’s) en de
confiscatie van het goud belandde de Amerikaanse
economie in een nieuwe, onbekende fase. Tot op heden
weten we niet of deze programma’s wel enig nut hebben
afgeworpen. Tot aan het uitbreken van WO II was de
situatie niet veel beter dan in Japan anno 2009, dus na
20 jaar(!) stimuleringsbeleid. Wat deze oorlog duidelijk
maakte, was dat de economische opleving in Amerika
uiteindelijk het gevolg was van de sterk opbloeiende
wapen- en daarmee de basisindustrie. Dat gold trouwens
ook voor landen als Duitsland en Japan.
De Holy Grail van
het stimulingsprogramma van Obama van circa 825 miljard
dollar (+ +) is nu gericht op belastingverlichting,
investeringen op het terrein van de gezondheid,
onderwijs, veel nieuwe banen, infrastructuur, groene
energie etc. Vanuit de private sector valt er voorlopig
weinig te verwachten. Waarom zou je immers met een
belastingdouceurtje van 3.000 dollar een nieuwe employé
aannemen om een product in de markt te zetten dat
niemand meer wil hebben.
Dit stimuleringsprogramma
is er op gericht om de banken weer tot lenen aan te
zetten en de consument weer geld te laten uitgeven. Het
zelfde deuntje! Gebeurt dat ook? De consument houdt
onder deze omstandigheden liever de hand op de knip. Wat
de economie zowel in 1933 als thans behoeft, is een hoge
mate van schuldsanering en middelen om schulden te
kunnen inlossen. Op de huidige ingeslagen weg doet men
weinig anders dan te proberen met ‘de uitgifte van
nieuwe credit cards’ meer schuld te maken. Voor
de korte termijn mag dat enige verlichting geven, maar
op de langere is er alleen sprake van meer schuld- en
dus scheefgroei.
Of anders: de huidige
schuldproblematiek wordt niet opgelost maar simpel
doorverwezen naar de toekomst. Dit is natuurlijk geen
reële oplossing maar leidt slechts tot vergroting van
het probleem. De vraag is hoe lang hiermee nog kan
worden voortgegaan. Het eerste duidelijke signaal is
afkomstig van het Chinese partijpresidium n.l. door de
VS verantwoordelijk te stellen voor de financiële
wanorde die nu is ontstaan. Voor de opkomende landen met
grote dollarreserves wordt dit als zeer pijnlijk
ervaren. Zie verder in deze column.
Gevolgen
Zoals de situatie zich nu
laat aanzien, zal het Amerikaanse begrotingstekort voor
dit jaar uitmonden in het astronomische bedrag van ca.
2.000 miljard dollar. Mochten de belastinginkomsten als
gevolg van afnemende bedrijvigheid tegenvallen dan kan
het tekort de totale begroting van 2008 ad 2.900 miljard
dollar zelfs overstijgen. Daar bovenop komt de
staatsschuld van meer dan 10.000 miljard dollar. Voorts
is er nog geen rekening gehouden met de financiering van
de oorlog in Irak en Afghanistan. Evenmin met de nog
niet gespendeerde TARP (Troubled Assets Relief Program)
ad 520 miljard dollar (700 – 180 miljard dollar reeds
uitgegeven). Daarmee zitten we op zich al tegen de
13.000 miljard dollar aan totale schuld!
Waar
moet dit geld vandaan komen? Van het kindermonopolie?
Ook mogen we de
toekomstige garantieverplichtingen zoals die daar zijn
van bijv. Fannie Mae en Freddie Mac met een totaal van
meer dan 5.000 miljard dollar niet over het hoofd zien.
Deze worden nog niet afgeschreven doch evenmin is bekend
hoeveel hierop nog dient te worden afgeschreven. Pas als
de Amerikaanse huizenmarkt is uitgebodemd (er moet nog
zeker 15% vanaf, vooropgesteld dat de inkomens niet
verder dalen!) komt er meer duidelijkheid. Voeg daarbij
de sociale zorg- en medische verplichtingen voor de
komende jaren geschat op zo’n 53.000 miljard dollar dan
zitten we op een schuld van minstens 450.000 dollar per
huishouden! Je zult maar Amerikaan zijn!
Nasleep van
schuldverplichtingen
Optie 1 – schuld
terugbetalen maar de schulden zijn té groot geworden
Optie 2 –
faillissementsaanvragen maar grote banken en
autoproducenten zijn too big too fail
Optie 3 – inflatie tot in
de klucht.
De aandelenmarkt
De koers/winstverhouding
op de Standard & Poor 500 staat thans nog op 15.2
implicerend 15,2 jaar voordat de belegger zijn
investering heeft terugverdiend. In het verleden veerde
deze verhouding in tijden van recessie terug tot 10 en
zelfs 7 in de periode na de eerste oliecrisis in 1973.
Daarmee zou de S & P Index tenminste moeten terugvallen
naar een niveau van 550 of lager. De Dow zou daarbij
uitkomen op ca. 5200. Gerekend naar de dividend yield
van 3,39% thans en een niveau van 6% in een
baisse periode zou het dividend nog met 2,61% moeten
stijgen. Dat zou betekenen dat de S & P omgekeerd met
43,5% zou moeten dalen. We komen dan uit op een stand
van 470 punten. De S & P 500 zou een stand van 500
punten ‘eer aan kunnen doen’. Zowel de op- als
neergaande markten overdrijven en is zelfs een
dieptepunt van 400 niet ondenkbaar. Met een natte vinger
zou de AEX daarmee op 125 punten komen. De
verslechterende bedrijfsberichten zullen hiertoe verder
de weg wijzen.
Schuldfinanciering
Nu de
financieringscapaciteit vanuit het Verre Oosten (China)
en Midden Oosten (olie) afneemt, rest de Federal
Reserve niet anders dan het schuldpapier van de Treasury
(Amerikaanse ministerie van Financiën) op te kopen tegen
het bijdrukken van dollars. Dat is fnuikend voor het
vertrouwen in de Amerikaanse munt. Op z’n minst zullen
buitenlanders een hogere vergoeding gaan eisen voor het
opkopen van Amerikaans staatspapier. Dat betekent dat de
rente omhoog moet in een economie die intrinsiek al zo
sterk in de afdaling zit. Immers, er staat niets
tegenover dan alleen papieren schuldbeloften!
Maar
wie blijft er in
deze beloften geloven?
Alleen een runaway inflatie kan de schulden doen
verdampen.
Hyperinflatie of niet,
alle signalen wijzen op een verdere instorting van de
wereldeconomie.
Vergelijking met de
jaren ‘ 30
De totale schuldenlast van
de overheid plus de financiële sector plus het
bedrijfsleven plus de consument bedroeg in 1933 ruim
160% van het BBP, thans is dat ruim 360%! In 1933 was
Amerika veruit de grootste industriële natie ter wereld,
rijk aan natuurlijke hulpbronnen en volledig
onafhankelijk van buitenlandse olie-invoer. Een
handelstekort kende men niet, ergo er was een overschot.
De consument beschikte in die tijd naast een hypotheek
ook veelal nog over spaargelden. Conclusie: de huidige
situatie met een mondiale impact is veel
ernstiger dan destijds.
Hoe nu verder?
Dit is de vraag die elke
belegger telkens opnieuw bezig houdt. Afgaande op de
visie van veel analisten en beleggingsdeskundigen zou
het dieptepunt van de recessie gemeten aan het
gemiddelde recessieverloop tegen het midden van dit jaar
gepasseerd moeten zijn. Deze uitspraak is op niet meer
gebaseerd dan wishful thinking. Zorgelijker is
evenwel het feit dat men er in meerderheid vooralsnog
van uit gaat dat het ‘slechts’ om een recessie gaat. Het
blijkt dat men wezenlijk het verschil niet onderkent
tussen de begrippen recessie, crisis en depressie.
.
Begrippen op een rijtje
-
recessie is een
kortstondige cyclische neergang in de economie
(gemiddeld 18 maanden)
-
crisis is het
omslagpunt van hoog naar laag conjunctuur en
omgekeerd
-
depressie staat voor
een langdurige diepe economische neergang, als
gevolg van een systeemcrisis analoog aan de jaren
’30.
De naam van de Russische
econoom Nicolai Dimitriwitjs Kondratieff uit de jaren
‘20 is al meerdere malen in deze column gevallen.
Ondanks zijn empirische bevindingen geniet hij nog
steeds te weinig aandacht met zijn theorie van de lange
en korte golfbewegingen. Hij baseerde de lange beweging
op de ervaringen/herinneringen afgezet tegen de
gemiddelde levenscyclus van de mens. In zijn tijd lag de
gemiddelde leeftijd op 50 à 60 jaar. Thans is dat ruim
75 jaar. Juist omdat de meeste economen zich fixeerden
op de kortere cyclus, werd hij naarmate de tijd vorderde
steeds ongeloofwaardiger. Echter, gelet op de huidige
levenscyclus laat het zich aanzien dat zijn theorie met
de huidige ontwikkelingen in het vizier meer dan
relevant is. We laten dit evenwel
over aan de economische historici in de toekomst.
De essentie van de
huidige crisis
In de jaren ’50 en ’60
probeerde elk land op z’n minst een evenwichtige
monetaire balans na te streven, dus ook een balans
tussen import en export, liever nog meer export dan
import! Dat bracht extra goud in het laadje! Alleen voor
de VS maakte het geen verschil, omdat de aan het goud
gekoppelde dollar als reservevaluta werd misbruikt voor
de financiering van de oorlog in Vietnam.
Hier ligt de basis van de huidige depressie!
Het gevolg was dat de
goudreserve hiertegen niet opgewassen bleek. Door de
hoge financieringskosten van deze oorlog nam het
vertrouwen in de dollar af. Voormalig president de
Gaulle van Frankrijk gooide de knuppel in het hoenderhok
en eiste goud (toen nog voor de prijs van US$ 35 per
troy ounce) voor de aangeboden dollars.
Zoals reeds meerdere malen
in deze column aangegeven, sloot de even voormalige
president Nixon daarop op 15 augustus 1971 het goudloket
om de goudvoorraad in Fort Knox niet verder te hoeven
aanspreken en/of de dollar te devalueren. Nixon koos
toen voor het advies van de befaamde econoom Milton
Friedman en sloot daarmee de inwisseling van dollars
tegen goud af en hielp daarmee Bretton Woods uit 1944 om
zeep. Daarop dreef de handel slechts op ‘fiat money’
(niet gehinderd door enige dekking) en was er opeens
sprake van zwevende valuta’s met een losse onderlinge
relatie. Dat betekende dat alle andere valuta’s eveneens
tot‘fiat valuta’ waren verworden. De cause célèbre
was geschapen!
De dollar zette vanaf dat
moment de daling in. Bijgevolg vonden er regelmatig
muntaanpassingen plaats die schadelijk voor de handel
waren. U herinnert zich de uitspraak van voorgaande
Amerikaanse ministers van Financiën: ‘the dollar is
our currency but your problem’. Een eenheidsmunt
moest in Europa een eind aan dit euvel maken.
Voor de meer op de VS
georiënteerde landen (Azië en Midden-Oosten) gold de
dollar als de belangrijkste valuta. Dat kostte geen
goud, alleen bomen! Reeds in de jaren ’80 begon het
handelstekort van de VS op te lopen tot een maximum van
meer dan 60 miljard dollar per maand of 700 miljard
dollar per jaar! Dus dat tekort werd letterlijk
jaarlijks aan dollars geëxporteerd! ‘Vrijhandel’ en
‘globalisatie’ werden de nieuwe sleutelwoorden. Immers,
de Amerikanen bleken alles inclusief olie ‘voor niets’
te kunnen kopen. De mooiste uitvinding was de export van
hun hypotheek- en overheidsschuld! Het is onvoorstelbaar
dat de gehele wereld zo lang in dit ‘sprookje’ is
blijven geloven. Product van een geniaal geboefte!
Vrijhandel betekent ook
kopen daar waar het goedkoopst is, dus in China en
India. Dat kostte wel banenverlies want complete
Amerikaanse en ook Europese bedrijven ‘exporteerden’ hun
productie naar Azië. Dit kon allemaal gebeuren, omdat er
geen grens was aan de krediet- expansie noch aan de
geldcreatie. Natuurlijk, de groei in Azië zou zich nooit
in zo’n hoog tempo hebben kunnen voltrekken. Dat lijkt
mooi maar niet als die groei weer moet worden
ingeleverd! Het gevolg is dat de werkgelegenheid nu
wereldwijd in het geding is!
Beleggen is vooruitzien
Gegeven de huidige
ontwikkelingen is marktherstel op enige termijn
buitengewoon onwaarschijnlijk. Het enige waarschijnlijke
patroon is een L-vorm en niet een V-vorm grafiek. Het
uitziekproces komt dan pas hard aan de oppervlakte. Als
in dat bestek de grondstoffenprijzen weer mochten
aantrekken, ligt inflatie op de loer met
schuldverdamping in het kielzog. Misschien wel Obama’s
last resort of ‘oplossing’. Hiermee is dan niets
anders bereikt dan dat het onvermijdelijke mondiale
verarmingsproces alsnog in werking treedt. Immers,
(hyper) inflatie impliceert inlevering van (veel)
koopkracht.
Hoe kun je verarming
voorkomen?
Door de koopkracht in
stand te houden. Dat zou natuurlijk van bovenaf moeten
gebeuren door het institutionaliseren van een financiële
balans zowel intern als tussen de diverse staten zodat
een evenwichtiger conjunctuur ontstaat (hoofdtaak van de
centrale bank!). Dat is echter niet mogelijk zonder een
gezonde nieuwe goud/valuta koppeling waarin de schulden
zullen moeten worden ‘geaccommodeerd’. Dat impliceert
evenwel een veel hogere goudprijs. Dat is vooralsnog nog
niet in zicht. Tot die tijd blijft de hamvraag
onbeantwoord:
hoe
wordt het vertrouwen in het financiële
systeem hersteld? De ervaring leert: hoe langer het
uitstel, hoe dieper de val!
‘One day the bill must be settled!’
Gezien de huidige
financieel-economische onevenwichtigheden en geringe
uitzichten op een definitieve probleemsanering zijn alle
beleggingscategorieën uit beeld, behalve grondstoffen in
het algemeen en edelmetaal in het bijzonder. Waarom?
Aangezien we niet zonder grondstoffen kunnen. Die zijn
intussen zo sterk afgewaardeerd dat het nauwelijks of
niet meer rendabel is om onder de huidige marktprijzen
met winst te kunnen produceren. Gelukkig zijn de
productiekosten intussen weer gedaald. Ongeacht de
verder neergaande economie zal de vraag niet kunnen
uitblijven en zullen de grondstoffenprijzen weer gaan
stijgen zodra de voorraden zijn afgebouwd. Immers, wie
wil er bijvoorbeeld straks zelfs met minder
bestedingsruimte in de kou zitten?
Omdat het edelmetaal als
enige handelsvaluta vertrouwen zal genieten, staat het
niet alleen borg voor koopkrachtbehoud maar tegelijk
voor koopkrachtverlies van het ‘geprostitueerde’
papiergeld. Als de goudprijs stijgt, daalt het
vertrouwen in papier en omgekeerd.
Alle seinen voor goud
onverminderd op groen:
-
structureel afnemende
productie
-
afnemend goudaanbod
door de centrale banken (nieuw aanbod zou thans meer
dan ooit onverantwoord zijn!)
-
wereldwijd sterk
oplevende vraag van fysiek goud als gevolg van het
afnemend vertrouwen in papiergeld; gold is the
ultimate currency hedge!
-
goudmarktmanipulatie
waarmee wordt bereikt dat de goudprijs voor de korte
termijn wordt daalt om de indruk te wekken dat het
vertrouwen in het bankpapier toeneemt
-
de ongeremde geldgroei
als middel tot muntdepreciatie in tegenstelling tot
goud dat niet kan worden bijgedrukt
-
de bijna 0-rente
opbrengst uit kortlopend staatspapier
-
er staat nog veel
beleggingskapitaal aan de zijlijn
NB. volgens onze
laatste informatie worden er momenteel op de COMEX weer
posities ingenomen om een nieuwe prijsval van het goud
te bewerkstelligen. Na deze eventuele prijsval zou dat
opnieuw een uitstekend instapmoment zijn. De vraag
blijft gewettigd hoe lang deze manipulaties (backwardation)
stand houden gezien de steeds sterker wordende
marktdruk, resulterend in een zeer forse prijsstijging
van het goud naar US$ 2.000 – US$ 3.000 met zilver in de
slipstream naar US$ 40 – US$ 45 per ounce.
Robert Broncel
copyright 11 februari 2009 |
