SYSTEEMCRISIS
(25 augustus 2009)
 

Wie oh wie durft er van een systeemcrisis of van een depressie te spreken? Men houdt het bij voorbaat vooralsnog ‘slechts’ op een recessie die nu op z’n eind(?) loopt. Hieruit kun je concluderen dat:

1)  dit onderscheid door de beleidsmakers bewust niet in de mond wordt genomen

2)  bij een recessie, gedefinieerd als een tijdelijke en vrij kortstondige groei-onderbreking van minstens twee aaneengeschakelde kwartalen, ons kan worden voorgehouden dat het daarna zonder noemenswaardige motivering allemaal ‘weer goed komt(!)’.

Logisch, want door elkaar iets meer dan een recessie aan te praten, zou het vertrouwen in een betere toekomst verder kunnen worden ondergraven. Dus houden we het op een recessie, zoals dat ook gebeurde ten tijde van de Grote Depressie in de jaren ’30. Wellicht zullen onze kinderen pas de ‘Tweede Grote Depressie’ in de mond nemen.

Aan de hand van bovenstaande grafiek zien we een soortgelijke trend in de jaren ’30 met de aantekening dat er destijds geen verruiming maar een verkrapping van de geldhoeveelheid plaats vond. De kans is bijgevolg niet ondenkbaar dat de krachtige opvering van thans straks wordt gevolgd door een navenante daling. Daarmee zou de huidige grafiek zich interim met die van de jaren ’30 onderscheiden.

Basis van het probleem

Het meest treurige en trieste is dat de oorzaken van deze crisis niet worden weggenomen en dat slechts wordt geprobeerd de gevolgen met de oorzaken te bestrijden door schuld op schuld te stapelen. Zolang de overheid geld in het circuit pompt, wordt de pijn verlicht en de schijn gecreëerd dat we het dal weer achter ons hebben gelaten. Maar waar gaat het nu in wezen om?

De naoorlogse welvaart hebben we aan drie oorzaken te danken:

a)  de wederopbouw na de oorlog; dat geldt ook voor de V.S. middels de wisselwerking van het Marshall Plan

b)  de opzet van de sociale zekerheid (in Nederland vooral gevoed door de aardgasvondst)

c)  de meest prominent: de langdurige en steeds verder voortschrijdende kredietexpansie.

Wanneer we deze drie oorzaken onder de loep nemen dan blijkt dat de wederopbouwfase al lang achter de rug is, de sociale zekerheid als gevolg van de afnemende groei steeds verder onder druk is komen te staan, maar ‘foremost’ dat de kredietexpansie met een harde landing nagenoeg tot stilstand is gekomen. Daarmee werd de groei niet onderbroken maar gebroken! Met meer krediet beschikte men immers over meer geld, kwam er meer vraag naar goederen, kon er meer worden geproduceerd, stegen de inkomens en kon er bijgevolg aldoor meer worden geconsumeerd. Dit alles in combinatie met een lage rente. Het leek op een bijna eeuwig durend sprookje, waaraan thans na ampel vijftig jaar vrij abrupt een eind is gekomen!

Basis van de oplossing

Het gaat om de onderliggende problematiek die daadwerkelijk met wortel en tak zal moeten worden aangepakt. Zolang die aanpak achterwege blijft, kan het weliswaar tijdelijk even beteren maar op de langere termijn gaat het alleen maar verder bergafwaarts.  Zolang dit probleem buiten de politieke agenda blijft, zal er straks sprake zijn van een verregaand ‘reculer pour mieux sauter’ ofwel een ongekend diepe terugval voordat er een grondslag voor herstel mogelijk is. Welke politicus durft boodschapper van dit slechte nieuws te zijn? Het is alleen verkoopbaar, indien we onze kinderen voor een nog grotere financiële rampspoed willen behoeden.

Krediet impliceert dat wat je vandaag leent, je van de toekomst leent om het vandaag te kunnen uitgeven. Consumptie is nodig om de groei in stand te houden. Door de rente laag te houden, probeert men de consumptie wederom te stimuleren. De kredietverslaving wordt daarmee in de hand gewerkt, terwijl meer consumptie juist tot minder besparing leidt. Maar consumptie vindt wel pas plaats bij een zonniger vooruitzicht. Vandaar ‘prominente’ uitlatingen als:

- National Economic Council Director Larry Summers (voorheen Goldman Sachs): ‘The free fall that the economy was enduring a year ago has been contained; we are beginning to lay the foundation for future growth’ (de vrije val van de economie is tot staan gebracht; we zijn bezig het fundament voor toekomstige groei te leggen) – niet meer dan wishful thinking!

-  President Obama, iets meer realistisch:  ‘the U.S. economy is not out of the woods despite signs that lagging business investment was reviving’ (de economie is nog niet uit het dal, ondanks tekenen dat de investeringen weer beginnen aan te trekken)

-  Ben Bernanke: ‘there are signs that we are beginning to emerge from a deep recession’ (er zijn signalen dat de bodem is bereikt en we de diepe recessie achter ons kunnen laten); hiermee wordt niet meer dan valse hoop gewekt.

We mogen immers niet vergeten dat deze recessie het gevolg is van de centrale bankpolitiek in de voorbije jaren. Dus wat schieten we op met een lage rente in de wetenschap dat daarmee straks weer een nieuwe bubble wordt gecreëerd? Immers, bij een lage rente verdwijnt op den duur de risicoperceptie. We hoeven daarvoor niet ver meer terug te kijken. Essentieel: met nieuwe schuld kunnen we de oude evenwel niet inlossen.

Warren Buffett liet zich in deze context ontvallen: ‘the growing mountain of U.S. debt could turn the country into a banana republic’. Hij hield de politici in de New York Times daarbij een mooie metafoor voor: ‘unchecked carbon emissions will likely cause icebergs to melt, but unchecked greenback emissions will certainly cause the purchasing power of our currency to melt’ (ongebreidelde CO2 emissies leiden klaarblijkelijk tot het afsmelten van ijsbergen maar de ongebreidelde emissie van dollars leidt zeker tot het smelten van onze munt). Hij hamerde er op dat het Congres met spoed dient aan te dringen op het terugdraaien van de verhouding van schuld tot het BBP.  Dit in tegenspraak tot Bernanke die in de Wall Street Journal doodleuk aankondigde dat de ‘weak economy will likely warrant exceptionally easy monetary policies for a long time to come!’ (de zwakke economie maakt het zeer waarschijnlijk voor langere tijd een exceptioneel ruim monetair beleid te kunnen blijven voeren.

Teken aan de wand

De markt is de facto niet fundamenteel veranderd. Wat wel is veranderd, is het sentiment doch voor hoe lang? Fundamenteel is dat de geldhoeveelheid sinds vorig jaar is verdubbeld, hetgeen zo veel wil zeggen dat de waarde van de dollar intussen feitelijk is gehalveerd, ook al vind je die nog niet terug in de valutaverhoudingen. Dat komt omdat de eveneens ‘uitgewoonde’ euro er nog slechter voorstaat dan de ‘uitgewoonde’ dollar, terwijlde andere economieën nog te veel afhankelijk zijn van het ‘westerse imperium’. Intussen zijn de BRIC-landen doende bilaterale handelsverdragen te sluiten, waarbij de dollar wordt uitgesloten. De vraag naar dollars neemt dan af.

‘Dollar Reserve System Falling Apart’

Vermaard econoom en Nobelprijswinnaar Joseph Stiglitz windt er geen doekjes om en verklaarde vorige week op een symposium in Bangkok dat ‘a new global reserve system is needed after the global financial crisis exposed the U.S. dollar-based system as flawed and risky’, hetgeen zoveel wil zeggen dat een nieuw mondiaal reservesysteem nodig is nu de mondiale financiële crisis heeft laten zien dat er risicovolle scheuren zijn ontstaan in het U.S. dollar reservesysteem. Bijgevolg is dit systeem nu bezig uiteen te vallen.

Daarbij stelde hij nadrukkelijk aan de orde: ‘the issue isn’t whether we go to a new system, but the question is do we do so in an orderly manner’ (de kwestie is niet of wij op weg zijn naar een nieuw system maar of dat op een ordelijke wijze gebeurt).

Tenslotte zei hij: ‘It’s very hard to have a globally integrated financial system based on a single currency, when there are such uncertaincies about the economic fortunes of that particular country’ (het is heel lastig om een mondiaal geïntegreerd financieel system te hebben gebaseerd op een enkele valuta, wanneer een munt van een dergelijk land met zulke grote onzekerheden wordt omringd).

Deze grafiek geeft aan hoe onvoorstelbaar de geldhoeveelheid is gestegen zonder dat er dekking tegenover staat.

Vooral de ontwikkelingen na 2008 baren de meeste zorg. Eveneens wordt duidelijk waarom de waarde van de dollar intussen is gehalveerd vergeleken met 10 jaar geleden.

Andere uitspraken

Pacific Investment Management Co (Pimco), het grootste obligatiebeleggingsfonds ter wereld is druk doende haar dollarbelang (the dollar is no longer a store of value) verder af te bouwen en zich te richten op de emerging markets, de markten zonder schulden en met veel reserves!

Tenslotte nog een paar opmerkingen van criticus Peter Schiff, hoofd van Euro-Pacific Capital en intussen aspirant Congreslid. Hij stelt in een interview met Moneynews dat ‘het stimuleringsprogramma van de regering juist het probleem is en niet de oplossing’. Voorts stelt hij dat de Bear Market in feite niet van vorig jaar dateert, maar in wezen al vanaf 2000!

Andere uitspraken van hem: ‘De regering haalt koopkracht weg bij de mensen die het goed doen en geeft die weer aan de mensen die het verkeerd doen (de banken)’. Bij zijn aantreden als nieuw Congreslid wil hij er vooral op wijzen dat zich op Capitol Hill verscheidene ondeskundige leden ophouden, die niet in staat zijn het landsbelang adequaat te dienen!

Dr. Doom, professor Roubini, die als één der weinigen deze crisis wel tijdig zag aankomen, voorspelt dat een ‘double dip’ het meest waarschijnlijke scenario is. 

Tegen het licht van deze uitspraken is er weinig reden tot optimisme, niet anders dan door de beleidsmakers met hun bagatelliserende en geringschattende inschattingen van de ernst van de huidige situatie. Men hoort ze wel over het ‘papieren’ herstel maar niet over de onherstelbare schade in de orde van grootte van $60.000 miljard, die intussen is aangericht. Hiertegen zijn die enkele biljoenen uit de geldpers zelfs nooit en te nimmer opgewassen! Alleen al voor de grootste hypotheekbanken Fannie Mae en Freddy Mac dient er tot eind van dit jaar maar liefst 1.250 miljard aan dekking te worden verschaft!

De vastgoedmarkt

De huizenmarkt lijkt in de V.S. qua aanbod voorzichtig uit te bodemen maar nog niet qua prijs. Niet vergeten moet worden dat één op de acht woningbezitters niet meer aan de hypotheekverplichtingen kan voldoen. Daarenboven komt nu de commerciële markt aan de beurt. Volgens Kenneth Rogoff, voormalig IMF-econoom, zal de neergang in de commerciële vastgoedsector nog een ware tsunami aan bankfaillissementen opleveren.

Het transactievolume in deze markt is teruggevallen van $30,9 miljard in 2008 naar $5,7 miljard in 2009 (tot dusver). In Manhattan (toplocatie) worden de vierkante voeten (sq. ft) voor bijna de helft van de prijs gedumpt. Alleen al JP Morgan zit na de overname van de failliete boedel van Bear Stearns en Washington Mutual met 7,1 miljoen sq.ft in een aantal steden in de maag.

De verwachting is dat er nog minstens 150 à 200 banken met een vermogen oplopend tot bijna $200 miljard het onderspit zullen delven. Hieronder bevinden zich ook grotere tot grote banken. De Federal Deposit Insurance Corp (FDIC), het vangnet voor de banken, is blut en zal buiten de bankwereld nieuwe fondsen moeten werven. Als de banken failliet gaan, dienen de klanten zo veel mogelijk gevrijwaard te blijven. Men schat voor de komende drie jaar nog eens tussen $70 en $100 miljard te moeten suppleren. Geld dat er dus niet is maar uit de geldpers moet komen zolang de bomen blijven groeien! De gevolgen zijn uiteraard permanent en wederom voor rekening van de belastingbetaler.

Andere graadmeter

De vraag naar electriciteit is een betere graadmeter dan de ‘opgepoetste’ economische cijfers die de overheid verstrekt. Volgens een opgave van de electricteitsproducenten aan de Wall Street Journal blijkt de vraag gedurende de eerste zes maanden van dit jaar met 4,4% te zijn gedaald. Deze daling was overigens al in 2008 in gang gezet en blijkt de grootste en langste daling te zijn sinds de depressie van de jaren ’30.

Samenvatting

Op grond van bovenstaande ontwikkelingen is het vertrouwen in de dollar totaal zoek gespeeld. Tot voor kort gold het credo ‘the dollar is our currency, but it’s your problem’. Deze kreet zal straks als een boomerang op de V.S. terugveren. Voor Europa ziet het er zo nodig nog beroerder uit, omdat ook hier de budgettaire tekorten schrikbarend oplopen, terwijl er evenmin een oplossing is voor de uitstaande schulden in Oost-Europa. De afspraken destijds gemaakt in Maastricht ter zake van de schuldgroei en de budgettaire tekorten blijken boterzacht. Dus, ja, wat is dan de intrinsieke waarde van een munt? 

Nieuw monetair systeem

Nu de dollar na eeuwen en de euro na slechts één decennium hun geloofwaardigheid hebben opgeofferd aan ‘lucht’, wordt er intussen stilaan gekeken naar een nieuw systeem. Dit is onder de huidige omstandigheden een buitengewoon lastig vraagstuk. Immers, er bestaat geen enkel ander solide en bewezen alternatief dan goud, maar zoals eerder aangeduid is dat een zeer ‘dure’ optie.

Afgezet tegen de uitstaande schuld zou je een goudprijs moeten prikken ergens tussen $6.000 en $9.000 per ounce of tussen € 130.000 en € 200.000 per kilogram. Dit is ook precies de reden van het botte Gold Suppression Scheme. Zou men de goudprijs de vrije hand laten dan zou daarmee het feitelijke failliet van de centrale banken worden ingeluid en zou dit tot zonder meer tot hyperinflatie leiden. Immers, alle commodities zouden in de slipstream mee omhoog worden gezogen.

Tussenoplossing

Als tussenoplossing wordt gekeken naar de Special Drawing Rights - Speciale Trekkingsrechten uitgegeven door het IMF. Deze Rechten zijn weer gebaseerd op een mandje valuta’s die gezamenlijk nauwelijks sterker zijn dan de huidige dollar. Als de zwakste valuta’s er uit buiten blijven (dollar, euro, yen) dan hou je alleen de yuan over. Dus daarmee is het probleem wezenlijk niet opgelost. De yuan kan deze ‘kar’ in z’n eentje (nog) niet trekken.

De Chinese oplossing

Wat is dan de derde oplossing? Doorgaan op de ingeslagen weg van schuldcreatie en wachten tot de bom barst dan wel de inflatie ‘gecontroleerd’ laten oplopen, zodat hiermee eveneens het proces van schuldverdamping in gang wordt gezet. Het is dan ook om deze reden dat de Chinezen naarstig doch omzichtig doende zijn allerhande commodities/bedrijven te acquireren. Het mes snijdt hier aan twee kanten. De dollarreserves kunnen hiervoor worden ingezet en tegelijk afgebouwd. Wanneer de zaak op de klippen loopt dan beschikt China

Hieruit blijkt de trendbreuk met 2008 toen China nog bereid was nagenoeg ongelimiteerd dollars op te nemen.

straks over voldoende hulpbronnen om de economische groei in gang te houden, ook al valt de rest van de wereld af. Je zou kunnen zeggen dat de Amerikanen van de Chinezen nog even op deze voet mogen blijven doorgaan totdat ook hier ‘the point of no return’ is bereikt. Het lijkt onafwendbaar dat de economische macht van west naar oost zal verschuiven en het bijgevolg verstandig is je kinderen alvast Chinees te laten leren!

Robert Broncel

copyright 25 augustus 2009

Disclaimer Portefeuille 

Hoewel alle berichtgeving alsmede de fondsprofielen met de grootste zorg worden samengesteld en uitgebracht, kunnen geen waterdichte garanties worden verstrekt. Wel wordt de berichtgeving vanuit eigen bron zowel als van externe professionele research pas na due diligence naar buiten gebracht. De deelnemer is te allen tijde zelf verantwoordelijk voor de opvolging alsmede de aan- en verkoopbeslissingen die hij/zij hieraan ontleent. 

Het portefeuillebeheer blijft onder het ressort van Robert Broncel, waarbij de deelnemer de vrijheid heeft al dan niet opvolging te geven aan de aanwijzingen ter zake. Het kan voorkomen dat door onvoorziene omstandigheden berichten te laat worden opgenomen zonder dat hiervoor verantwoordelijkheid kan worden genomen. Voorts zal de waarde van de portefeuille fluctueren en kunnen er nooit garanties voor de toekomst aan worden ontleend. 

Het intellectueel eigendom van de portefeuille, analyses en copyrights liggen bij Robert Broncel. Verder mag er zonder toestemming NIETS van deze site worden gekopieerd of op de een of andere wijze elders worden weergegeven.

2011 © Robert Broncel