|
Nu het ‘systeem’ in al z’n voegen kraakt,
wordt het wel tijd hieruit lessen te trekken, niet
alleen voor de korte maar vooral ook voor de langere
termijn. Na de jaren’30 dachten we immuun te zijn voor
een nieuwe crisis van een dergelijke orde. De oliecrises
van 1973 en 1979, de Latijnse schuldencrisis en de
vastgoedcrisis begin jaren ’80, de Wall Street Crash in
1987, de Japanse crisis in 1989 en volgende jaren, de
pesocrisis in 1994, de Aziëcrisis in 1997 en de ‘tech
wreck’ in 2001 werden alle ‘voor lief’ genomen.
Verleden zonder doel
Terugblikkend naar het verleden kunnen in
wezen alle crises worden herleid tot het ontbreken van
enige doelgerichtheid en/of structuur anders dan zoveel
mogelijk het eigen doel te dienen. Men begon in de 17e
eeuw pas echt van het kapitalisme te spreken bij de
uitgifte van de VOC actiën (aandelen) in 1606 - de
eerste aandelenemissie ter wereld! Intussen valt een
financiële wereld zonder het instituut van het aandeel
en de beurs niet meer voor te stellen. Zonder de eerste
beurs ter wereld in Amsterdam (1611) zou het VOC aandeel
waarschijnlijk een schone dood zijn gestorven. Onze
‘gouden eeuw’ zou evenmin een lang leven zijn beschoren
zonder het instituut van de Wisselbank, de voorloper van
de Nederlandse bank, waar je papier altijd tegen goud
kon inwisselen. Van het kapitalisme als systeem kon je
evenwel niet spreken.
Heden zonder visie
Het meest kenmerkende van het kapitalisme
was de bijna standaard geworden cyclische
slingerbeweging als vaste ondertoon van de economie.
Hoewel Kondratieff’s lange termijn benadering tot voor
kort als gedateerd werd beschouwd, wordt de naam van
deze Russische econoom intussen met steeds meer respect
uitgesproken. Vooral nu niemand zicht heeft op een
snelle verbetering, hoewel voortdurend wordt gesproken
van ‘lichtpuntjes’, ‘einde van de tunnel’ of ‘minder
vermindering van de vermindering’. Er wordt echter niet
bij gezegd op grond van welke onderliggende bewegingen
deze verbeteringen zich aftekenen, anders dan ‘beter’
bankennieuws, betere dan verwachte bedrijfsresultaten en
‘vertrouwen’ in de goede afloop van de bijgedrukte
honderden miljarden aan geldinjecties.
Dit soort beweringen dient maar één doel:
proberen uitstel van executie te bewerkstelligen,
waartoe het rentebeleid en het opblazen van het
geldcircuit als laatste redmiddel tot dus ver weinig of
niets hebben opgeleverd. Hoe langer de resultaten
uitblijven, hoe groter het ongeloof zou moeten worden.
We kunnen kort en goed stellen dat de welvaart van de
afgelopen 25 jaar ondenkbaar zou zijn geweest zonder het
opendraaien van de kredietkraan, terwijl een degelijk
onderpand feitelijk ontbroken heeft.
Bij het eveneens ontbreken van een
noemenswaardige risicoperceptie zijn er de afgelopen
jaren (top)hypotheken verstrekt op basis van de premisse
van een lage rente en steeds stijgende huizenprijzen.
Sterker, dikwijls behoefden hypotheekleningen niet te
worden afgelost, terwijl anderzijds de overwaarde zo
snel mogelijk te gelde kon worden gemaakt. Vreemd dat
bankiers niet hebben stilgestaan bij de mogelijkheid van
een stijgende rente en dalende huizenprijzen, terwijl
dat ‘euvel’ zich immers ook al in het begin van de jaren
’80 had voorgedaan met dalingen tot 40% als gevolg!
Zolang men blijft denken dat het
binnenkort weer business as usual wordt, denkt
men onjuist!
Fout beleid
Waar (hypotheek)banken toch tenminste een
onderpand verlangen, kunnen centrale banken vanuit het
niets papiergeld als een schuldverplichting drukken
zonder dat er wie dan ook enig zicht op een onderpand
heeft anders dan inflatie of waardedaling van het geld.
Want de rol van het goud als zekerheid is bij de
ontkoppeling van de dollar (1971) uitgespeeld! Hoe kan
het zijn dat tot dus ver geen politieke partij noch
belastingbetaler hiertegen te hoop loopt?
Omdat het tot dus ver steeds goed is
gegaan? Omdat we het overzicht missen of omdat het al zo
lang is goed gegaan of omdat het vertrouwen in de
financiële beleidsmakers nog niet voldoende is
aangetast? Vermoedelijk kun je deze vragen op één hoop
vegen! Het wachten is dan op de dag van de ‘great
reckoning’. De bankiers en de politici hopen dan vrijuit
te gaan. Immers, zij hebben er toch alles aan gedaan om
deze “dag of slag” te voorkomen?
Anekdote
Op de dag dat president Nixon in 1971 de
dollar formeel loskoppelde van het goud, verbleef ik in
New York. Het werd meteen ‘the talk of the town’. In een
gesprek met een bankier ’s avonds aan de bar van het
hotel merkte ik op dat het dan wel de hoogste tijd werd
om goud te kopen. De koppelingsprijs van het goud stond
sinds Bretton Woods (1944) nog op $ 35 per ounce van
31,1 gram. Zijn antwoord klonk kort maar krachtig: ‘you
must be out of your fucking mind’. Op dat moment voelde
ik mij nogal aangesproken en vroeg hem op iets minder
luidruchtige toon waar hij de moed vandaan haalde om
mij zo toe te spreken? Zijn antwoord
klonk even kort als bondig: ‘a question like this must
be from somebody without any understanding of an issue
with such history!’ Mocht deze bankier nog leven
dan weet hij wat dat zelfde ‘onsje’ intussen aan dollars
kost om nog maar te zwijgen van wat het straks gaat
kosten. In feite blijkt hieruit de echte inflatie!
Kern van het probleem
Immers, wat was ook weer de motivatie van
Nixon om de dollar los te koppelen? Simpel, om
aangeboden dollars niet langer tegen goud te hoeven
omwisselen. Op deze wijze werd de deur ontsloten tot het
vrijelijk drukken van bankpapier, hetgeen ook
daadwerkelijk gebeurde om de steeds kostbaarder oorlog
in Vietnam te kunnen blijven financieren. Op het moment
van de ontkoppeling stond de dollar op f 3,60 of ca. 50
Belgische francs om in een luttel aantal jaren daarna
terug te vallen tot bijna de helft. Daarmee werd de
koopkracht van de dollar met ca. de helft uitgehold. We
kenden vanaf die tijd het ‘systeem’ van de zwevende
valuta’s. Bij gebrek aan beter bleef de dollar evenwel
de rol van reservevaluta behouden. Dat is nu precies de
kern van het huidige probleem.
Zelfzuchtige bankpolitiek
Bij de ontstentenis van een beter
alternatief hebben de VS van deze rol optimaal misbruik
kunnen maken door hun schulden eindeloos te blijven
exporteren. Het zelfde gebeurde met de inflatie, die als
gevolg van de waardedaling van de dollar en de gestegen
olieprijs destijds extreem hoog was opgelopen.
Door voormalige Amerikaanse ministers van
Financiën werd zelfs meerdere malen geroepen: ‘The
dollar is our currency, but it is your problem!’
Intussen zit de gehele wereld opgezadeld met een schuld
die niet meer is terug te betalen. Hierover hoor je
nauwelijks een beleidsmaker! Amerika’s enige zorg was,
is en blijft de economie gaande te houden. Dat is
precies de taak waarmee de Fed werd uitgerust. Bekend
was dat de economie zou krimpen bij een stijgende rente
en omgekeerd. Dus de renteknop was en is de enige knop
waaraan de Fed behoefde te draaien.
Opgelegd pandoer
Vooral de OPEC mocht de olieprijs niet te
ver opdrijven, zoals dat in de jaren ’70 was gebeurd.
Toen Saddam Hussein dreigde deze ‘idylle’ te verstoren,
werd in 1991 de Golf Oorlog geïnitieerd. Vanwege de
grote financiële consequenties en het eventueel daaruit
voortvloeiende machtsvacuüm wilde Bush Sr niet verder
gaan dan het instellen van de zgn.
‘no-fly zones’, voldoende om de olierijke
regio’s in het zuiden en noorden te beschermen.
Daarvoor had president Reagan de ‘grote’
Chinese leider Deng uitgenodigd voor een bezoekje aan de
VS. De bedoeling van dit bezoekje was om Deng te
verleiden de Chinese grens open te stellen, zodat de
handel op gang kon worden gebracht. Door de opname van
goedkope Chinese producten zou de inflatie in de
Westerse wereld immers laag kunnen blijven.
De val van het communisme
In hun drang naar meer vrijheid hebben de
studenten in 1989 (Plein van de Hemelse Vrede!) de
aanzet gegeven tot wat nu bekend is als het ‘geleide’
kapitalisme. In Europa had de val van de muur in Berlijn
iets later een soortgelijk effect, waarbij eveneens een
groot potentieel van goedkope arbeid vrij kwam. Door de
lange periode van relatief lage inflatie en bijgevolg
lage rente nam ook de risicoperceptie af als gevolg
waarvan banken meenden voor eigen gewin de meest
‘exotische’ producten te moeten samenstellen en
uitbrengen.
Het niet te keren schip
Voor de Amerikaanse leencultuur hield de
lage rente in dat werkelijk alles tot meer dan 100%
beleenbaar was. Uiteindelijk leidde de hieruit
voortvloeiende vraag aanvankelijk tot een hogere
inflatie en bijgevolg tot een hogere rente en de aanzet
tot het inzakken van de huizenmarkt, met alle
desastreuze gevolgen van dien. Vreemd dat er geen
bankeconoom is geweest die z’n vinger heeft opgestoken.
Of was men door bonussen zodanig verblind geraakt dat
men alle gevoel voor oorzaak en gevolg had verloren? Een
en ander is gestimuleerd door:
de navolgende manipulaties
1) de
te lang te laag gehouden rentevoet in de VS
2) het
kunstmatig laag gehouden inflatiecijfer door niet alle
parameters (bijv. de huizenmarkt) op te nemen (core
inflatie)
3) de
goudprijs kostte wat het koste zo laag mogelijk te
houden, zodat de relatie met de geldontwaarding niet in
het oog zou springen
4) de
‘leading indicators’ naar smaak ‘op te leuken’
5) de
‘money supply’ niet meer te publiceren, zodat het
ongebreideld geld bijdrukken geen probleem vormde zolang
geen crediteur (China?) daarover maalde
6) de
‘rating’ bureaus (Moody’s, Standard & Poor, Fitch)
zonder medeweten van de buitenwereld gemene zaak te
laten maken met hun opdrachtgevers (banken)!
Op deze wijze genoot de Amerikaanse
regering het ‘voorrecht’ om:
a)
de miljarden
verslindende binnenlandse beveiliging te kunnen
‘optimaliseren’
b) de
honderden miljarden dollars vretende oorlog in Irak en
Afghanistan te kunnen blijven financieren
c) de
belastingen laag te houden
d) de
staats-, handels alsmede de hypotheekschulden bij
voortduring te kunnen blijven exporteren, zodat de
staatsschuld intussen richting het BBP kon groeien
e) belangrijk:
een beeld te creëren waarbij de consument, de spaarder
en de belegger zich redelijk zorgeloos konden voelen.
Nu we dit alles weten, zouden we hiermee
internationaal gecoördineerd korte metten moeten maken,
op straffe straks nog veel meer te moeten inleveren
vanwege het huidige failliete beleid. Sommige futuristen
hebben reeds het woord ‘chaos’ in de mond genomen,
indien er geen subiet einde wordt gemaakt aan alle
manipulaties, machinaties en het dichten van de talrijke
grote gaten, aangeduid als voodoo economics!
De eerste aanzetten tot schuldsanering
zouden kunnen worden samengevat door:
< de banken te dwingen opening van zaken
te geven
< de Fed te dwingen kenbaar te maken hoe
groot de reële goudvoorraad in Fort Knox is
< het creëren van een nieuwe
reservemunt, bijvoorbeeld via de uitgifte van zogeheten
Special Drawing Rights (valutamandje)
door het IMF
< een nieuwe rol voor het goud te
introduceren
< meer zeggenschap toe te kennen aan de
opkomende economische machten als China en
India, maar wellicht ook aan Brazilië
en Rusland in internationale organen als het IMF en
de Wereldbank en bijgevolg minder
zeggenschap aan de VS
< te komen tot een gezamenlijke mondiale
aanpak van de huidige problematiek, waarbij maar
eens goed gekeken dient te worden
naar het Chinese model van het ‘geleide kapitalisme’.
Voorts zou er aandacht geschonken moeten
worden aan de vraag op welke wijze er paal en perk te
stellen aan de oneindige reeks van steeds weer
opduikende crises.
Het ‘Leitmotiv’ daartoe zou
duurzaamheid moeten zijn, zowel ecologische als
economisch. Per slot zijn de meeste crises voortgekomen
uit het ‘overtrekken’ van een bepaalde ontwikkeling
zonder voldoende oog te hebben voor de gevolgen en
zonder enige grondslag of doelstelling.
Robert Broncel
copyright 29 april 2009 |
