|
|
ANDERE TIJDEN
(9 januari 2018) |
Tijdens mijn veelvuldige verblijven in de
voormalige Sovjet-Unie heb ik me dikwijls afgevraagd hoe lang
dat rigide systeem het nog zou weten vol te houden. Al ras werd
toen mijn vraag overtroffen door die van dissident/schrijver
Andrej Amalrik met zijn boek “Haalt de Soviet-Unie 1984 nog?”
daterend uit 1969. Hij zat er niet zo ver naast. Een
soortgelijke vraag kwelt me vijftig jaar nadien opnieuw na de in
2008 ontstane crisis die met de mantel der onuitputtelijke
geldverruiming (QE) werd afgedekt, een soort schuimkraag.
Waar de mensen in de SU destijds met
kunst- en vliegwerk bezig waren in hun dagelijkse
levensbehoeften te voorzien, gaat het er bij ons heden ten dage
meer om welke vakantie we binnenkort zullen boeken en op welke
wijze we het beste invulling kunnen geven aan de verworvenheden
van het digitale tijdperk. Een wereld van verschil met een poel
aan schuld die toch eens verrekend zal moeten worden. Afgezien
van enkele dissidenten lag men in de SU niet wakker van welke
feilen dan ook.‘Why worry, be happy’ was het parool. Dat is ook
wat de beleidsmakers ons hier willen doen geloven. Alleen Janet
Yellen, wier termijn als Fed president er op zit, kon zich nu
laten ontvallen dat ‘this type of thing should keep people
awake at night’. Dat had ze natuurlijk al als vice president
moeten zeggen onder voorganger Bernanke. De V.S. en de wereld
zit intussen opgezadeld met de volgende situatie: |
 |
Als gevolg van
het opblazen van de geldhoeveelheid zijn alle vermogensklassen:
obligaties, aandelen, vastgoed en kunst hiermee bijna lineair
opgeblazen en kunnen we bijgevolg spreken van een ongeremde
asset inflatie. Zo is de marktkapitalisatie van de
Amerikaanse beurs gestegen tot ruim 140% van het Amerikaanse BBP,
net iets onder het hoogtepunt in het jaar 2000, waarbij 100% al
een zeer “ruime beloning” zou zijn. Op grond hiervan zou een
crash inclusief “de penduleswing” zo maar een stand van 70% of
circa de helft kunnen opleveren. |
 |
De sterk
verlaagde belastingtarieven en daarmee de hoge economische
groeiverwachtingen zorgen nog voor een extra impuls. Te zelfde
tijd lopen de hypotheekbetalingen op terwijl de besparingen
opnieuw een daling laten zien. |
 |
Een andere
opvallende ontwikkeling is de sterk gegroeide margin debt
op aandelen (gekocht met geleend geld) vanaf 2016 met bijna $150
miljard naar $580 miljard. |
 |
Het QE beleid vanaf 2009 heeft geresulteerd in
een gigantische schuldproductie niet alleen binnen de V.S. maar
wereldwijd, zodanig dat het mondiale bruto nationaal inkomen nu
minder dan een derde van de totale mondiale schuldhoogte weet te
dekken of anders: de mondiale toekomst is bijgevolg driewerf
beleend!
Terwijl de bezitters van aandelen, vastgoed en
kunst hun vermogen zagen toenemen, zijn de inkomens nog
nauwelijks gestegen. Hierdoor ontstaat een tweedeling in de
samenleving die een zekere sociale instabiliteit met zich
meebrengt. Sociale instabiliteit leidt doorgaans weer tot
politieke instabiliteit, niet bevorderlijk voor de economische
groei die zo nodig is tegen de achtergrond van het schuld
‘complex’. Een niet wenselijk scenario.
Hoe sterk de scheefgroei is toegenomen moge
blijken uit de stijging van de S&P op een stand van 1115 in 2010
naar ca. 2750 punten thans of een stijging met bijna 150%. De
grootste stijging deed zich evenwel voor in de afgelopen twee
jaar met bijna 40% (zie chart). GMO’s Jeremy Grantham wees
daarbij op de thans optredende versnellingsfactor als indicator
van een gevoelige beursval die hij verwacht bij een stand tussen
3400 en 3700 punten. Op grond van deze verwachting hebben we dus
nog even te gaan maar hoe sneller “dit oploopproces” zich
voltrekt, hoe sneller ook de crash in zicht komt. De Dow’s
stijging van 24000 naar 25000 punten vergde slechts 23
beurssessies en niet meer dan 30 dagen om van 23000 naar 24000
punten te stijgen, terwijl de stijging vanaf 2010 geen enkele
serieuze negatieve interruptie kende. Deze (onnatuurlijke)
bull run staat nu als langste in de geschiedenisboekjes te
boek. De vraag is nu waar het breekpunt komt te liggen bij een
verdere verhoging van de rentevoet. |
 |
Zie hieronder
een opsomming van de grootste schuldenlanden uit de jongste
editie van het Amerikaanse zakenblad Fortune, met opgeteld de
overheidsschuld, de particuliere alsmede de bedrijfsschulden in
die volgorde. Daarbij blijkt de meeste overheidsschuld zich in
de ontwikkelde landen voor te doen met Japan (derde economie)
als prominente uitschieter maar minder gevaarlijk, met het gros
van de schuld in binnenlandse handen. Let wel, dit zijn de
belangrijkste maar lang niet alle landen.
|
 |
Op welke wijze menen centrale banken de
financiële markten in hun afhankelijkheid van extreme monetaire
stimuleringen te kunnen normaliseren? Simpel door de
stimuleringen te stoppen en de rente te verhogen, even los van
alle inflatiedruk? Een verslaafde van zijn verslaving afhelpen
is vele malen gemakkelijker. Aan de hand van de totaal
uitstaande schulden ad $230 biljoen (12 nullen) kom je mondiaal
bij een renteverhoging van 1% al snel op $2.300 miljard aan
extra lastendruk. Bijgevolg wordt de core functie van het
systeem (krediet c.q. liquiditeit) bij elke renteverhoging
verder onder druk gezet.
Zoals in vorige columns reeds aangegeven hebben
de centrale bankiers zich met hun QE beleid in de afgelopen
jaren volledig in hun jas weten te naaien. Bij voortgaande QT of
quantitative tightening door de Fed – verhogen van de
rente en afbouw van de bond portfolio – zal bij dit aanbod de
prijs dalen maar zullen de yields juist oplopen. Intussen heeft
de 2-jaars Treasury yield het gemiddelde S&P dividend op 1,76%
ingehaald. Tevens luidt de verwachting dat de meest populaire
10-jarige bond yield tot boven 3% zal stijgen. Let wel,
we hebben het hier over een markt die bijna vier maal groter is
dan de aandelenmarkt, waarop het breekpunt zich
hoogstwaarschijnlijk het eerst zal aftekenen.
In mijn laatste Bitcoin column meldde ik de
waarschuwing die uitging van de Bank of International
Settlements (BIS) in Basel als gevolg van het voortgaande
optimisme op de financiële markten niettegenstaande het nu op
gang gekomen nieuwe Fed beleid. Er werd bij gezegd dat
‘conditions are similar to those before the crisis’.
Dergelijke waarschuwingen gingen ook uit in de jaren 2006 en
2007 duidend op de ‘unstable levels of bank lending on risky
assets’. Er werd daarbij met name gewezen op de ‘feel
good euphoria’ op de financiële markten. Ook nu lijkt het
alsof “andere tijden” daar nog niet zijn doorgedrongen.
Evenmin heeft de opkomst van de crypto munten de
beurzen beïnvloed of het moet zijn dat men er van uitgaat dat
deze activiteit straks tot valsemunterij zal worden bestempeld.
Het edelmetaal lijkt zich sinds kort te ontworstelen aan het
strakke manipulatiebeleid op de COMEX maar of de huidige
beweging een kentering inluidt valt vooralsnog te betwijfelen.
Doorgaans volgde op een dergelijke beweging een forse
afstraffing “om het sentiment bij te stellen”. Indien dit niet
mocht gebeuren dan is er sprake van een geheel nieuwe situatie
als inleiding tot een sterke stijging van goud en wellicht nog
meer voor zilver, mede aangedreven door de sterke opmars van de
crypto’s.
Tenslotte werd me gevraagd een oplossing aan te
dragen ter bestrijding van de gevolgen van de collapse
van het huidige systeem. Ik zou geen betere weten dan “als de
wiedeweerga alle volwassen onderdanen van een zodanige
overheidssubsidie (het fiatgeld is in feite toch van nul en
generlei waarde meer) te voorzien om daarmee verplicht voldoende
goud en zilver tegen de huidige gemanipuleerde marktprijs te
verwerven als compensatie voor het gedelfde koopkrachtverlies”.
De Nederlandse staat zou er met de vermoedelijke (hopelijk
onbeleende) goudvoorraad van ruim 600 ton bij een reset
niet dramatisch onder hoeven te lijden. Een beetje meer zou
natuurlijk geen kwaad kunnen. Hiermee zou sociale onrust op
brede schaal kunnen worden voorkomen. Voor eventueel andere
suggesties sta ik open.
|
 |
 |
Beide charts van resp. goud en zilver luiden in
euro’s.
Robert Broncel
Copyright, 9 januari 2018
PS. deze column wordt ook
verzonden aan de president van DNB. |
|
|
|
|
|
|
|