Ogenschijnlijk lijkt er niet zo veel veranderd.
Destijds was er om met voorgaand Amerikaans bankpresident Alan
Greenspan te spreken sprake van ‘irrational exuberance’ en
duurde het nog drie jaar voordat de beurs “een stapje terug”
deed. Vanaf maart 2009 valt er wederom een zekere euforie waar
te nemen. Met het voorbijgaan aan de schuldenproblematiek en de
stijgende rentes(!) lijken beleggers opnieuw te geloven in een
beter beurstij.
De termen “irrationele uitbundigheid” en
“euforie” zijn natuurlijk meer emotioneel dan rationeel
aangestuurde motivaties. In beide gevallen werden en worden er
bepaalde verwachtingen gewekt waarop door beleggers wordt
ingehaakt, gelokt door positieve perspectieven. Daarbij helpt
het aanhoudend optimisme van een dergelijk vooruitzicht het
beeld te versterken. Neem als voorbeeld de tulpenmanie in de
jaren ’30 van onze Gouden Eeuw die wel vier jaar aanhield of de
‘roaring twenties’ in de vorige eeuw die uitmondde in de Wall
Street crash van 1929. Zo hebben zich in het verleden diverse
aberraties voorgedaan.
Voortekenen
De oorzaak hiervan is dat men in de schaduw van
“donkere wolken” deze dikwijls niet op hun juiste neerslag weet
in te schatten. Een recenter voorbeeld deed zich in 1999 voor
toen de Dow na een 9-jarige opmars zonder onderbrekingen nog
eens met 25% was gestegen, de NASDAQ in dat jaar met 86% pluste,
de olieprijs van $10 naar $25 was opgelopen en de lange rente
van 5,25% naar 6,49% ofwel met 149 basispunten was gestegen.
Terwijl de voortekenen zich al ruimschoots aftekenden duurde het
nog bijna drie maanden voordat de eerste twijfels zich in het
jaar 2000 op de beurs begonnen te manifesteren. Opvallend genoeg
bleef de Dow in dat jaar met een min van 6% grotendeels buiten
schot. Het was de NASDAQ, waarop de meeste high tech
fondsen genoteerd stonden, die met een min van bijna 40% (tech
wreck)het meeste verlies incasseerde terwijl onze AEX op een
stand van 638 de teruggang aanvankelijk zelfs tot 5% wist te
beperken.
Versluiering van de voortekenen
Het is de mengeling van “ratio”, “emotio” en
politiek waardoor de economische theorie en de daarbij behorende
modellen bij voortduring op het verkeerde been worden gezet.
Intussen proberen “onze” financiële en monetaire beleidsmakers
de zaken nog sterker te versluieren door de huidige situatie als
minder ernstig voor te stellen dan ze wezenlijk is. Daarvoor
bestaat een concrete reden: angst voor sociale onrust.
Politieke opzet
Anno 2000 ging het “slechts” om een
beurscorrectie. Thans bevinden we ons in het ‘umfeld’ van een
systeemcrisis die je met het openzetten van de geldkraan zoals
voorheen bij een recessie niet meer kunt oplossen. Deze crisis
is veroorzaakt door een samenspel tussen de centrale overheid,
de centrale bank alsmede de grote zakenbanken in Amerika en er
buiten.
Deze keer ging het niet fout op de beurs maar op
de vastgoedmarkten. Immers, de beurzen floreerden juist bij de
groei op de vastgoedmarkt als één der belangrijkste pijlers van
de economie. President Bush vond dat elke Amerikaan recht had op
een eigen huis en de banken dienden dat financieel zo veel
mogelijk te faciliteren. Om die reden moest de rente laag
blijven, hetgeen uiteraard de vastgoedmarkt omhoog dreef en de
banken met hun hypotheekgedrochten de bergen wederom tot in de
hemel zagen groeien.
Crisis as usual?
Met de val in 2008 werden de rentetarieven
nagenoeg op NUL gezet in de verwachting daarmee de economie een
nieuwe stimulans te kunnen geven. In werkelijkheid ging het in
de eerste plaats om het aanleggen van een infuus voor de
banks too big to fail. Dat vormde het ‘leitmotiv’ om de
theorie van Keynes nu eens “grondig” uit te testen.
Hiermee wordt weliswaar een zekere economische
groei in stand gehouden maar deze is als symptoombestrijding
niet van fundamentele aard. Bij het stopzetten van de
stimulansen valt de economie stil terwijl de schuldsanering niet
wordt aangepakt. De andere oplossing in de vorm van sanering
c.q. herstructurering van schuld is nog minder aantrekkelijk
omdat deze tot directe verarming en deflatie leidt. Vandaar het
uitstel van een executie met nog ernstiger gevolgen in het
verschiet. Het einde van QE lijkt welhaast nabij nu de lange
rente tegen alle verwachtingen juist begint op te lopen. Immers,
hoe meer geldaanbod hoe lager de rente!
Einde tijdperk?
Wanneer de geschiedenis van deze tijd wordt
vastgelegd dan zou het wel kunnen zijn dat de schuldencrises in
de V.S., Europa en Japan als oorzaak worden gezien van het einde
van het tijdperk van de het westerse imperium. Voor beleggers is
het daarentegen zaak niet om de optekening in de analen der
historie af te wachten maar er (vroeg)tijdig op te anticiperen.
Immers, bij een omslag valt er historisch gezien altijd het
meeste geld te verdienen. Dat moment is nu ruimschoots aanwezig.
Helaas blijkt de perceptie van de (oudere) belegger (met het
meeste kapitaal) zich ongeveer met dezelfde snelheid te
verplaatsen als waarmee een olietanker z’n koers wijzigt. De
eerste instappers maken altijd de grootste winsten maar het is
nog lang niet te laat. De overgrote meerderheid van 80% der
wereldbevolking droomt nog slechts te mogen behoren tot de
middenklasse. Die hoop is intussen zo sterk gewekt dat dit
proces niet meer zal zijn te stuiten. Dat brengt grote gevolgen
met zich mee.
Toekomstige valutaverhoudingen
Binnen de kaders van de Wereldbank, het IMF en de
Asean (soort lossere tegenpool van de EU) wordt al druk
gespeculeerd over een vervanging van de “doodzieke” dollar als
reservevaluta. Die vervanging zou duiden op een mandje met de
dollar, euro, Britse pond, de Japanse yen en de Chinese renminbi
of yuan plus goud als internationaal referentiepunt. Een
dergelijk referentiepunt is noodzakelijk in verband met de
tracking van inflatie, deflatie en de valutaverhoudingen
(Robert Zoellick van de Wereldbank).
Zoals reeds eerder is aangegeven is dit een
weinig realistisch alternatief gezien de totaal “uitgewoonde”
dollar, euro, pond en yen. Anderzijds ook weer geen ondenkbare
optie omdat bij een mislukking de beleidsmakers zich kunnen
verschuilen achter: “wij hebben er alles aan gedaan wat we
konden” terwijl de schuld kan worden neergelegd bij de
speculanten op de internationale valutamarkten. Op deze wijze
kunnen “onze” beleidsmakers gemakkelijk een exit strategie (voor
zich zelf) bedenken.
Eerste schreden
Middels de handelsovereenkomsten tussen Rusland
en China in roebels versus de renminbi en tussen China en
Brazilië in de renminbi versus de reaal zijn intussen de eerste
schreden gezet. Tussen Rusland en China gaat het om een
handelsarrangement in een equivalent van totaal $50 miljard in
hun respectieve valuta. Aangezien beleggen in westerse
staatsobli’s een steeds hachelijker avontuur wordt, hebben de
Chinezen wellicht als signaal tot het vrijgeven van hun munt de
dim-sum bond geïntroduceerd die een doorslaand succes lijkt te
worden. Intussen maken zelfs Amerikaanse blue chips als
Caterpillar en McDonald’s hiervan gebruik. Men ontvangt niet
alleen een hogere rente maar bovendien in een muntsoort die de
dollar op termijn in koopkracht ruim zal verslaan. Men krijgt er
bijgevolg meer dollars voor terug!
Vragen
Zouden de Amerikanen in de afgelopen jaren meer
hebben geconsumeerd dan geproduceerd indien het buitenland niet
zo sterk op de koopkracht van de dollar had vertrouwd (middels
ad libitum terugkoop van Amerikaans staatspapier)? Zou de
Amerikaanse kredietexpansie deze groteske omvang hebben
gekregen? Zou er een vastgoed bubble zijn ontstaan met
triple-A mortgage backed securities (MBS) die over de gehele
wereld als ‘weapons of mass destruction’ werden verkocht?
Dollar/renminbi relatie
Deze vragen stellen is ook beantwoorden. De
Amerikaanse munt lijkt vooralsnog “onverwoestbaar” en de
vervanging als reservemunt een station te ver. Het
verwelkingsproces is intussen op gang gekomen en afhandeling van
handelstransacties anders dan in de dollar zal de dollarvraag
onmiskenbaar doen afnemen. Dat zulks de V.S. in de kaart speelt
is even onmiskenbaar. Een goedkopere munt zorgt voor meer export
waarbij het inflatierisico op de koop toe wordt genomen. Lastig
blijft het fenomeen van de koppeling van de Chinese munt aan de
dollar. Vandaar het niet aflatend aandringen van de V.S. op een
verdere appreciatie (waardestijging) van de Chinese munt ten
opzichte van de dollar.
Met kleine stapjes laat China zien welke kant het
uitgaat. De voorraad dollars zal zo snel mogelijk moeten worden
afgebouwd. Op goed moment zal China toegeven dat een duurdere
eigen munt gunstiger uitpakt dan een hogere rente (maakt op zich
de munt ook al duurder). Dat gold tot op zekere hoogte ook de
vervanging van het Britse pond door de dollar. Hoewel het Britse
koninkrijk tot de overwinnaars van de Tweede Wereldoorlog
behoorde zag men wel in dat de rol van een Britse reservevaluta
na de oorlog niet zou zijn te handhaven. Vandaar de afspraken
van Bretton Woods in 1944 waarin de rol van een in goud
omwisselbare dollar werd vastgelegd met een vaste wisselkoers
van de andere valuta tegen de dollar.
Cruciale oorzaak
De ontkoppeling van de goudpariteit ad $35 per
troy ounce in 1971 is de grondoorzaak geweest dat de Amerikanen
in alle opzichten vrij spel kregen tot een ware wereldmacht uit
te groeien tot en met vandaag toe. Immers, het referentiekader
viel weg. Dat heeft er mede toe geleid dat de dollar index
(mandje van euro’s, Britse ponden, Japanse yen, Canadese
dollars, Zwitserse francs en Zweedse kronen) aanvang jaren ’80
tot boven 140 punten kon opveren. Dit als gevolg van het
toenmalige rente- en inflatiebeleid door Fed president Paul
Volcker. Met het omgekeerde beleid van thans is dat gedaald naar
80 punten. Zonder de euro en het Britse pond zou de daling meer
dan gehalveerd zijn geweest. Intussen zou dat mandje tenminste
aangevuld dienen te worden met de munten van de BRIC landen. Dat
zelfde zou ook moeten gelden voor de stemmenverdeling binnen het
IMF, in welk orgaan Nederland en België samen meer stemrecht
hebben dan China.
Kanteling machtsverhoudingen
Waar de 20e eeuw werd gedomineerd door
de V.S. zullen Azië met Brazilië en Australië alsmede Canada als
grondstoffenleveranciers deze rol in de 21e eeuw
overnemen. Dat zal een aardverschuiving binnen de huidige
machtsverhoudingen inluiden. Deze zal geleidelijk aan plaats
vinden. Een bond crisis zou wel als aanjager kunnen
fungeren. Je kunt daarbij de snelle stijging van de lange rente
in de V.S. in 1979 in herinnering roepen toen deze in slechts
vijf maanden tijd met 400 basispunten steeg omdat de inflatie
toen niet meer te beteugelen leek.
Anno 2008 hebben de centrale bankiers van de V.S.,
EU met Japan als “lichtend voorbeeld” de munt al voor nagenoeg
waardeloos verklaard gezien de extreem laag gehouden rente (als
prijs van het geld). Het verzwijgen van de ware drijfveren van
het centrale bankbeleid draagt niet bij tot herstel van het
vertrouwen in de markt. Het gevolg daarvan is dat Amerikaans
staatspapier moeilijk meer aan het buitenland is te slijten en
letterlijk wordt ingeslikt door de Fed. “Onze” ECB lijkt zich
evenmin aan deze ontwikkeling te kunnen onttrekken. Derhalve
begrijpelijk dat de animo van professionele beleggers om nieuw
staatspapier aan te kopen toenemend dalend is getuige de
oplopende rentetarieven.
Beleggen is eveneens als regeren vooruitzien maar
dan wel met een langere visie. Er staat de belegger geen beter
vooruitzicht te wachten dan te profiteren van het
‘wirtschafswunder’ in de opkomende markten dat zich spectaculair
weet te ontwikkelen. Voor beleggers niet alleen interessant
vanwege de hogere rendementen maar ook vanwege de stijgende
koopkracht van de niet met schuld belaste munten. Een double
whammy!
Zelfs indien de groei aldaar zou afnemen tot meer
“normale” proporties in de orde van grootte van 4% à 5% is er
nog steeds sprake van een grotere en beslist gezondere groei dan
in het westen. Bovendien zou een cumulatieve 4% à 5% groei van
het BBP in de toekomst qua omvang nog altijd niet onderdoen voor
de huidige 9 à 10% groei. Dat geldt ook in termen van de
volumevraag naar grondstoffen die onverkort groot zal blijven.
Kortom, hiermee tekent zich het spiegelbeeld van
de afnemende hegemonie van het westen af.
Waar de Hang Seng Index ten tijde van de Azië
crisis in 1998 nog op 7000 punten stond staat deze nu op ruim
22.000 punten. De Dow is in dezelfde tijd nauwelijks van zijn
plek gekomen. De AEX staat er nog steeds gehalveerd bij.
In dit omslagproces vervult het edelmetaal de
brugfunctie totdat de rust op de internationale valutamarkt
middels nieuwe afspraken is teruggekeerd. Waarom? Omdat er geen
enkele andere manier is om je bezit te beschermen tegen
confiscatie door inflatie als gevolg van het tot dus ver
gevoerde schuldenbeleid. Als “barometer” van dit verraderlijke
proces (aangeduid als financieel vandalisme) ligt het edelmetaal
lelijk in de weg bij de financiële beleidsmakers. Maar ook de
grondstoffenvraag afgezet tegen de depreciatie (waardedaling)
van de westerse valuta’s zal een zware wissel trekken op het
welzijn van de toekomstige westerse samenleving.
Robert Broncel
Copyright, 28 december
2010
Ten afscheid van 2010 wens ik
alle lezers en beleggers van mijn columns een buitengewoon
succesvol en bovenal gezond 2011! |